Τα φυτοοιστρογόνα φαίνεται τον τελευταίο καιρό να εγείρουν το ενδιαφέρον σε κάθε συζήτηση που έχει να κάνει με την εμμηνόπαυση και με εναλλακτικές προσεγγίσεις για την hormone replacement therapy. Αλλά τι είναι τα φυτοοιστρογόνα και τι μπορούν να κάνουν για μας;
Η λέξη φυτοοιστρογόνα χαρακτηρίζει τις ουσίες κάποιων φυτών οι οποίες έχουν την ικανότητα να επηρεάζουν την οιστρογονική λειτουργία στον οργανισμό. Είναι σημαντικό να πούμε ότι παρ’ όλο που τα φυτοοιστρογόνα έχουν παρόμοια λειτουργία με τα οιστρογόνα, δεν είναι αληθινά οιστρογόνα όπως τα οιστρογόνα που παράγει ο οργανισμός μας.
Τα φυτοοιστρογόνα είναι μια ομάδα ουσιών που απαντάται σε φυτά και επηρεάζει τη δική μας οιστρογονική δράση. Υπάρχουν διάφοροι τύποι φυτοοιστρογόνων και παρ’ όλο που οι περισσότεροι είναι μη-steroidal, κάποια φυτά περιέχουν μικρές ποσότητες steroidal οιστρογόνων που ταιριάζουν με αυτά που παράγει το σώμα μας.
Τα ακόλουθα φυτά περιέχουν steroidal οιστρογόνα (εστραδιόλη, estrone, ή estriol) σε μικρές ποσότητες: french bean, κουκούτσι ροδιού, κουκούτσι μήλου, γλυκόριζα, ρύζι και date palm.
Τα περισσότερα μη-steroidal φυτοοιστρογόνα ανήκουν στην οικογένεια των «phenolics». Αυτή περιλαμβάνει τις φαινόλες, τις φλαβανόνες, τις φλαβανόλες, τις ισοφλαβόνες, τις lignans και τις coumestans, οι οποίες βρίσκονται σε πολλές φυτικές πηγές. Οι ισοφλαβόνες βρίσκονται σε μεγάλη περιεκτικότητα στα όσπρια όπως τα φασόλια της σόγιας και σε φυτά όπως το red clover.
Τα φυτοοιστρογόνα μπορούν είτε να δράσουν σαν αδύναμα οιστρογόνα ή να παρέχουν τους προδρόμους σε ουσίες που επηρεάζουν την οιστρογονική δράση. Για να καταλάβουμε πώς λειτουργούν τα φυτοοιστρογόνα, είναι σημαντικό να καταλάβουμε αρχικά πώς λειτουργούν οι ορμόνες μας.
Ας το δούμε απλά: Οι ορμόνες παρασκευάζονται στον οργανισμό μας και απελευθερώνονται από διάφορους αδένες, όργανα και ιστούς μέσα στην κυκλοφορία του αίματος απ’ όπου μπορούν να ταξιδέψουν σε συγκεκριμένους ιστούς. Οι συγκεκριμένοι αυτοί ιστοί περιέχουν σημεία υποδοχής, τα οποία είναι συγκεκριμένα για συγκεκριμένες ορμόνες. Όταν οι ορμόνες ενώνονται με τα σημεία υποδοχής, μπορούν να δώσουν το έναυσμα για την επίδραση πάνω στους επιθυμητούς ιστούς.
Για παράδειγμα, η εστραδιόλη, το ισχυρότερο οιστρογόνο του οργανισμού μας, μπορεί να απελευθερωθεί από τις ωοθήκες και να ταξιδέψει σε διάφορους ιστούς, όπως οι μαστοί και η μήτρα. Στους μαστούς, η εστραδιόλη μπορεί να ενωθεί με τους υποδοχείς και να αυξήσει την κυτταρική διαίρεση. Στη μήτρα η εστραδιόλη μπορεί να προκαλέσει τη σκλήρυνση της ενδομήτριας γράμμωσης. Οι υποδοχείς δεν είναι τόσο συγκεκριμένοι ώστε άλλες ουσίες να μην μπορούν να προσκολληθούν σ’ αυτούς.
Παρ’ όλα αυτά, μόνο και μόνο για το λόγο ότι μια ουσία μπορεί να προσκολληθεί σε έναν υποδοχέα, Δε σημαίνει ότι θα έχει θετική δράση στον ιστό τον οποίο στοχεύει. Τέτοια είναι η περίπτωση του Tamoxifen®, ενός φαρμάκου που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού. Το Tamoxifen® μπορεί να «κολλήσει» στους οιστρογονικούς υποδοχείς των μαστών χωρίς να προκαλέσει αύξηση της κυτταρικής διαίρεσης, κάτι το οποίο θα μπορούσαν να κάνουν τα οιστρογόνα, και κατά συνέπεια λειτουργεί σαν οιστρογονικό μπλοκάρισμα. Ταυτόχρονα, μπορεί να ενωθεί σε υποδοχείς της μήτρας και να προκαλέσει ενδομήτριο πολλαπλασιασμό (ανάπτυξη). Με άλλα λόγια, το Tamoxifen® έχει αντι-οιστρογονική δράση στους μαστούς, αλλά προ-οιστρογονική δράση στη μήτρα.
Τα φυτοοιστρογόνα μπορούν να προσκολληθούν στους οιστρογονικούς υποδοχείς του οργανισμού μας και να έχουν είτε προ-οιστρογονικά αποτελέσματα ή αντι-οιστρογονικά αποτελέσματα στους ιστούς. Το πώς επηρεάζουν αυτά τους ιστούς εξαρτάται εν μέρει από την ποσότητα οιστρογόνων που ήδη παράγει ο οργανισμός μας και από το πόσο κορεσμένα είναι τα σημεία υποδοχής. Αν τα επίπεδα οιστρογόνων μας είναι χαμηλά, όπως συμβαίνει κατά την εμμηνόπαυση, κενοί υποδοχείς μπορούν να γεμίσουν από φυτοοιστρογόνα, τα οποία έχουν αδύναμη προ-οιστρογονική δράση (η ισχύς των φυτοοιστρογόνων κυμαίνεται από 1/100 μέχρι 1/1000 της ισχύς της εστραδιόλης).
Αν τα επίπεδα οιστρογόνων είναι υψηλά, όπως συμβαίνει σε κάποιες γυναίκες που παρουσιάζουν προ-εμμηνορυσιακό σύνδρομο και ενδομητρίωση, τότε τα φυτοοιστρογόνα μπορούν να ανταγωνιστούν με τα ήδη υπάρχοντα οιστρογόνα για το ποια θα προσκολληθούν στους υποδοχείς. Όταν τα φυτοοιστρογόνα καταλαμβάνουν επιτυχώς τις θέσεις στους υποδοχείς, μειώνουν την συνολική οιστρογονική δραστηριότητα γιατί η επίδρασή τους στους ιστούς είναι μικρότερη από την επίδραση που θα είχε η εστραδιόλη αν κατόρθωνε να καταλάβει τους υποδοχείς.
Άλλοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την φυτοοιστρογονική δραστηριότητα, εκτός από την ικανότητα να προσκολλώνται στα σημεία υποδοχείς περιλαμβάνουν:
1) πόσο χρονικό διάστημα παραμένει προσκολλημένο ένα φυτοοιστρογόνο στον υποδοχέα,
2) πόσο γρήγορα διασπάται και απομακρύνεται από την κυκλοφορία του αίματος, και
3) με ποιο τρόπο επηρεάζει άλλες πλευρές της ποσότητας των οιστρογόνων, όπως τα επίπεδα της SHBG (sex hormone binding globulin. H SHBG προσκολλάται σε ορμόνες στην κυκλοφορία του αίματος και λειτουργεί σαν ρυθμιστής ανενεργών ή προσκολλημένων σε πρωτεΐνες ορμονών.
Υπάρχουν εκατοντάδες φυτών που περιέχουν φυτοοιστρογόνα. Κάποια από τα γνωστότερα είναι τα: red clover, licorice, flaxseeds, black cohosh, alfalfa και φασόλια σόγιας. Από τους αρχαιότατους χρόνους πολλά από αυτά τα φυτά χρησιμοποιούνταν για να ρυθμίσουν τις ορμόνες και να ελέγξουν τη γονιμότητα. Είναι γνωστό ότι ακόμα και τα ζώα βόσκουν επιλεκτικά φυτά για να αυξήσουν ή να μειώσουν τη γονιμότητά τους. Πολλή από την αρχική έρευνα για τα φυτοοιστρογόνα έγινε με ζώα, και μεγάλη έκπληξη προκάλεσε το γεγονός ότι τα πρόβατα που βοσκούσαν πολύ σε clover γίνονται προσωρινά μη-γόνιμα.
Πρόσφατα, αναζωοπυρώθηκε το ενδιαφέρον για την μελέτη των φυτοοιστρογόνων καθώς πολλές γυναίκες απαιτούν εναλλακτικές λύσεις στη συμβατική HRT. Κάποιες μελέτες αναφέρουν θετικά ευρήματα για την μείωση της οστεϊκής μάζας στις γυναίκες που συμπληρώνουν τη διατροφή τους με φυτοοιστρογόνα σόγιας. Άλλη μελέτη υποδεικνύει την μείωση της επικινδυνότητας για καρδιαγγειακές ασθένειες, που είναι παρόμοια με την Estrogen Replacement Therapy (ERT). Επιπρόσθετα, επιδημιολογικές μελέτες που συγκρίνουν αυτόχθονες ασιάτισες με άλλους πολιτισμούς προτείνουν, ότι η υψηλή περιεκτικότητα φυτοοιστρογόνων στη διατροφή τους μπορεί να είναι υπεύθυνη εν μέρει για τα χαμηλά ποσοστά καρκίνου του μαστού και την ευκολία με την οποία περνάνε οι ασιάτισες γυναίκες την εμμηνόπαυση.
Φυσικά, θα πρέπει να γίνουν περισσότερες μελέτες για τη χρήση των φυτοοιστρογόνων σε γυναίκες, ώστε να συγκεκριμενοποιηθούν τα οφέλη και η επικινδυνότητά τους. Παρ’ όλ’ αυτά, σύμφωνα με τις έως τώρα γνωστές πληροφορίες, η χρήση φυτοοιστρογόνων μπορεί να θεωρηθεί μια σχετικά ασφαλής μέθοδος, η οποία μπορεί να επηρεάσει την οιστρογονική δραστηριότητα.
Φυτοοιστρογόνα
Είναι μη-ορμονικά φυτικά στοιχεία, τα οποία μπορούν να λειτουργούν σαν αδύναμα οιστρογόνα στον οργανισμό. Απαντώνται σε πάνω από 300 φυτά και έχουν την ισχύ 1/100 έως 1/1000 της εστραδιόλης, του ισχυρότερου οιστρογόνου που παράγει ο οργανισμός μας.
Ισοφλαβόνες
Μια ομάδα φυτικών στοιχείων γνωστών ως φυτοοιστρογόνα. Οι ισοφλαβόνες έχουν δομή παρόμοια με το ανθρώπινο οιστρογόνο και μπορούν να έχουν εξισορροπητικό αποτέλεσμα στην οιστρογονική δραστηριότητα του οργανισμού. Οι σόγια και άλλα όσπρια είναι άριστες διατροφικές πηγές ισοφλαβονών.